Basa Walikan, Basa Srawung Yogya Sing Dadi Kode Rahasia Nalika Jaman Kolonial

Liputan6.com, Yogyakarta - Basa minangka ciri uga identitas kanggo sawijining wilayah. Kadhangkala, basa uga dadi pambeda kanggo wilayah siji karo wilayah liyane.

Ing Ngayogyakarta, ana sawetara istilah sing cukup akrab kanggone warga, kayata dab, lodse, utawa dagadu. Tembung kasebut kalebu basa walikan, basa sing nate populer ing kutha budaya iki.

Basa srawung iki wis populer ing taun 1980-an nganti 1990-an. Kapethik saka macem-macem sumber, basa walikan kawangun saka aksara Jawa sing komposisine diwalik.

Dicritakake, basa walikan pisanan muncul nalika jaman kolonial. Malah, ing jaman biyen basa walikan digunakake para pejuang kamardikan minangka basa sing dienkripsi kanggo ngapusi mata-mata.

Sawise jaman kolonial rampung, ing taun 1966, basa walikan akeh digunakake dening preman supaya gerakane ora bisa diwaca dening pemerintah. Suwe-suwe, basa walikan uga berkembang dadi basa srawung Ngayogyakarta.

Beda karo basa walikan daerah liyane sing murni mbalikke cara macane, walikan basa khas Yogyakarta iki ora sembarangan. Ana rumus lan standar sing kudu digatekake.

Basa iki nganggo urut-urutane aksara Jawa, dudu aksara Romawi. Aksara Jawa dumadi saka 20 aksara sing disusun dadi patang larik, saben larik dumadi saka limang aksara.

Berita tersebut menggunakan Bahasa Jawa Ngoko. Penggunaan bahasa daerah ini dalam rangka memperingati Hari Sumpah Pemuda dan perayaan Bulan Bahasa, menghargai keragaman Indonesia.

Saksikan video pilihan berikut ini:

Basa walikan dipunginakaken kanthi ngewahi aksara ing larik kapisan dados paraga ing larik katelu, dene paraga ing larik kaping kalih dados paraga ing larik kaping sekawan lan kosok balene. Unike, panganggone basa walikan ing padintenan ora kabeh tembung diwalik.

Larapipun ing ukara ugi ora diganti ing siji ukara lengkap. Mung bit lan potongan lan mung tembung tartamtu sing diwalik, mula walikane uga ora kaku.

Yen asile angel diucapake, biasane bakal diowahi. Ancasipun supaya tembung utawa basa taksih dimengerteni.

Saiki, ora akeh tembung walikan basa sing isih digunakake dening para brayat enoming Yogyakarta. Sawetara kosakata kang isih kerep keprungu, salah sijine dab, saka tembung mas, ngupahan saka tembung piye, dalat saka tembung mangan, saha lotse saka tembung ngombe.

Nanging, popularitas basa walikan wis dirasakake dening musisi legendaris Iwan Fals. Dheweke nggunakake jeneng samaran basa walikan sing tulisane 'Pitat Haeng'.

Jeneng kesebut sing digunakake nalika nggawe lagu sing cukup populer ing taun 90-an kanthi judhul 'Pak Tua' kanggo Elpamas. Jeneng kasebut uga digunakake nalika mbantu album Sawung Jabo 'Bukan Debu Jalanan' (1991).

Saliyané iku, Anies Baswedan kang tuwuh ing Yogyakarta taun 1980-an uga nganggo basa walikan nalika ngirim karangan kembang menyang Kagama. Ing karangan kembang ditulis, poya mothig poya haha, sing tegese ora duwe dhuwit ora apa-apa.

(Resla Aknaita Chak)